ΕΛ 
Ιστορική παρουσίαση
Η ζωή στην περιοχή, που σήμερα εκτείνεται η Δημοτική Ενότητα Κηρέως, αρχίζει μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν κάνει την πρώτη του εμφάνιση ο άνθρωπος στη γη. Παλαιοντολόγοι ερευνητές έχουν φέρει στο φως (μετά τις λιγοστές δυστυχώς ανασκαφές που έχουν επιχειρήσει) πλήθος απολιθωμάτων πλουσιότατης προϊστορικής χλωρίδας και πανίδας, αποδεικνύοντας πανηγυρικά πως τα φυσικά προικιά της περιοχής του Κηρέα, προϋπήρχαν των τελευταίων γεωλογικών διαμορφώσεων στην περιοχή της Μεσογείου.
Τη φύση της περιοχής του πρώην Δήμου Κηρέως μπορεί ν΄ αντιληφθεί κανείς καλλίτερα από την κορυφή του Κανδηλίου (υψομ. 1.225 μ.), που υψώνεται στη δυτική ακτή, πάνω από τον Ευβοϊκό κόλπο, σχηματίζοντας μία μακριά, απότομη κορυφογραμμή μεταξύ Λίμνης και Πολιτικών. Μια δασωμένη προέκταση του βουνού προς τα Ν.Α. ενώνεται με τον όγκο της Πυξαριάς και της Δίρφης και χωρίζει την κοιλάδα του Κηρέως από τις κεντρικές πεδιάδες του νησιού. Οι απότομες πλαγιές σκεπάζονται στα ψηλότερα μέρη με δάση μεγάλης ποικιλίας δένδρων, ενώ στα πιο χαμηλά κατακλύζονται από πεύκα, που βαθμιαία καταλήγουν στις καλλιεργημένες εκτάσεις του Προκοπίου, μέσα στην κοιλάδα. κοιλάδα αυτή ανοίγει Β.Α. του Προκοπίου και γίνεται εύφορη πεδιάδα στολισμένη από ένα υπέροχο πλατανοδάσος. Το ποτάμι του Κηρέα ενώνεται με το Νηλέα για να σχηματίσουν το Βούδωρο, που χύνεται στη θαλάσσια περιοχή της Κηρίνθου.
Το όνομα του πρώην Δήμου αλλά και γενικότερα της περιοχής, από τα πολύ παλιά χρόνια, οφείλεται στον ποταμό Κηρέα, που διασχίζει σχεδόν ολόκληρη την έκταση της, κατά μήκος. Ο ποταμός αυτός με τις τόσες ομορφιές μαζί με το Νηλέα, που έχει δώσει το όνομά του στο διπλανό Δήμο, συνδέονται με δεκάδες θρύλους και μύθους.
Στράβων 449-14
«...Εισί δε νυν Ευβοΐται ποταμοί Κηρεύς και Νηλεύς ών αφ΄ού μεν πίνοντα τα πρόβατα λευκά γίνεται, αφ΄ού δε μέλανα..»
Όπως μας μεταφέρει ο Στράβων λοιπόν αλλά και ο Αριστοτέλης, ο Αντίγονος ο Καρύστιος, ο Λίβιος κ.α. τα ποτάμια της περιοχής είχαν τέτοιες μαγικές δυνάμεις ώστε αν τα πρόβατα έπιναν από τον Κηρέα γινόντουσαν άσπρα και όταν έπιναν από το γειτονικό Νηλέα μαύριζαν. Έτσι λοιπόν γενικότερα η περιοχή αυτή συνδέθηκε με μεταφυσικά φαινόμενα και με χθόνιες θεότητες. Οι Κήρες για παράδειγμα ήταν θεότητες του βίαιου θανάτου και του ολέθρου, τρεφόμενες με το αίμα των νεκρών πολεμιστών. «Κηρ» ήταν μία έννοια του θανάτου, ενώ ο Κέρβης και ο Κέρβερος, που προέρχονται από την ίδια ρίζα, ήταν γνωστά τέρατα της μυθολογίας. Παρόλες όμως τις ετυμολογικές προσεγγίσεις στην ονομασία της περιοχής η μόνη πραγματικότητα, που γίνεται εμφανής είναι πως ο τόπος από την βαθιά αρχαιότητα μέχρι σήμερα έμοιαζε και μοιάζει με ένα πραγματικό παράδεισο γεμάτο από φως και χρώματα, εντελώς ξένο προς κάθε έννοια σκότους, θανάτου και πλασμάτων της νύχτας.
Οι σπουδαιότεροι αρχαιολογικοί χώροι, οι οποίοι μας δίνουν πληροφορίες για την αρχαία ιστορία της περιοχής του Δήμου Κηρέως είναι η Κλεισούρα (Klissura, Clesura, Chiesura), η Δαφνούσα (Δράζι) με τον Πύργο του Μπέζα, το Πήλι, το Πελέκι στο Μαντούδι και φυσικά η περίφημη Κήρινθος (Cerinto), που μετά από αιώνες αναμονής θα γευτεί επιτέλους την επίσημη αρχαιολογική σκαπάνη μια και μέχρι σήμερα ανασκάπτονταν από τους απανταχού στον κόσμο αρχαιοκάπηλους, οι οποίοι έχουν μεταφέρει στις πατρίδες τους σωρούς αρχαιοτήτων.
Η Κήρινθος ιδρυμένη από τον Κόθο, αδελφό του Ίωνα, υποδηλώνει πρώιμη εγκατάσταση Ιώνων στον τόπο από τους προϊστορικούς ήδη χρόνους. Η μυθολογική παράδοση του αργοναύτη Κάνθου από την «έφαλο», κατά τον Όμηρο, Κήρινθο, που περιπλανήθηκε και πέθανε στις ακτές της Λιβύης, φανερώνει τη συμμετοχή της Κηρίνθου στον ευβοϊκό αποικισμό και μάλιστα σε περιοχές, για τις οποίες δεν έχουν σωθεί πληροφορίες. Η Κήρινθος πρέπει να έπαιξε σημαντικό ρόλο στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις στην Εύβοια, αφού εκεί σημειώνεται η εξέγερση των «κακών», κατά το χαρακτηρισμό του αριστοκράτη ποιητή Θέογνη, οι οποίοι και κυρίευσαν την πόλη, οδηγώντας τη στην ιστορική αφάνεια.
«...Αλίμονο στην ανημποριά μας. Χάθηκε η Κήρινθος, και του Ληλάντου τα καλά αμπέλια καταστράφηκαν. Στην εξορία ζούνε οι καλοί και οι κακοί την πόλη διαφεντεύουν. Μακάρι να εξαφάνιζε ο Δίας τη γενιά των Κυψελιδών...».
Οι πόλεις της περιοχής του Κηρέα κατά τη διάρκεια των ιστορικών χρόνων ακολουθούν τις εξελίξεις υπό την σκιά πάντοτε των ισχυρότερων ευβοϊκών πόλεων (Χαλκίδα, Ερέτρια, Ιστιαία και Ωρεό), ενώ πέφτουν σε ιστορική αφάνεια κατά τη διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας και αργότερα της Βυζαντινής Εποχής. Ίχνη, εντοιχισμένα σήμερα σε νεότερους ναούς και ναΐσκους, μαρτυρούν την ύπαρξη πρωτοχριστιανικών μνημείων.
Κατά την Ενετοκρατία φαίνεται πως η εύφορη περιοχή του Κηρέα προτιμήθηκε από κάποιους Ενετούς φεουδάρχες, αν κρίνουμε από τα πολλά ερειπωμένα ενετικά κτίσματα και οχυρώσεις (Κλεισούρα, Πύργος Μπέζα, Μαντούδι, Στροφυλιά, Τσούκα, Φαράκλα κ.α.). Το καλοκαίρι του 1470 ο Κηρέας μαζί με την υπόλοιπη Εύβοια αλώνεται από τον στρατό του Μωάμεθ για να αρχίσει έτσι η περίοδος της Τουρκοκρατίας.
Το 1821 η Εύβοια ακολουθεί στην Επανάσταση τους υπόλοιπους Έλληνες με προεξάρχοντα τον Αγγελή Γοβιό, που καταφέρνει πρόσκαιρα να απελευθερώσει το βόρειο τμήμα του νησιού από την Χαλκίδα και πάνω. Η πρόσκαιρη ανεξαρτησία κρατάει μέχρι τα μέσα του 1823, οπότε οι Τούρκοι επανέρχονται δριμύτεροι ως κατακτητές. Το 1833 μετά από πολλές περιπέτειες η Εύβοια εντάσσεται στην επικράτεια του νέου ελληνικού κράτους με του όρους που υπαγορεύει το πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830). Πουλιέται δηλαδή από τους Τούρκους σε Έλληνες και ξένους κεφαλαιούχους υπό τις ευλογίες της Ελληνικής Κυβέρνησης.
Για την προνομιούχο από φυσικής απόψεως περιοχή του Κηρέα αρχίζει η σκληρή περίοδος των τσιφλικάδων, που γίνονται οι νέοι ιδιοκτήτες αλλά ταυτόχρονα και οι νέοι δυνάστες του «ελεύθερου» ευβοϊκού λαού. Ένα από τα ιστορικότερα, αλλά και μακροβιότερα τσιφλίκια της Ελλάδας υπήρξε αυτό του Προκοπίου (πρώην Αχμέταγα). Ιδιοκτήτες του οι ευνοούμενοι του Καποδίστρια, Μύλλερ (Ελβετός τραπεζίτης) και Νόελ (Άγγλος συγγενής του Λόρδου Βύρωνα). Ο Έλληνας κυβερνήτης ενέκρινε αυτές εξελίξεις γιατί οραματιζόταν ένα καθεστώς επιστημονικής γεωργικής εκμετάλλευσης της περιοχής κατά τα ελβετικά πρότυπα Φέλεμπεργκ (θείος του Μύλλερ).
Περί τις αρχές του εικοστού αιώνα οι υπόλοιποι τσιφλικάδες της περιοχής (Βουδούρης, Τομπάζης, Δούμας, Αβέρωφ κ.α.) σταδιακά μεταβιβάζουν τις ιδιοκτησίες τους (ή τμήματα αυτών) στους κατοίκους των χωριών του Κηρέα, ενώ μετά την μικρασιατική καταστροφή και τα μεγάλα προσφυγικά κύματα, που καταφθάνουν για να εγκατασταθούν στην Εύβοια, απαλλοτριώνονται πολλές εκτάσεις και παραχωρούνται στους Έλληνες ξεριζωμένους Μικρασιάτες.
Αυτή την εποχή η κοινωνική σύνθεση της περιοχής του Δήμου Κηρέως αλλά και γενικότερα της Βόρειας Εύβοιας αλλάζει σημαντικά. Έλληνες από όλα σχεδόν τα μέρη της Τουρκίας (Ιωνικά παράλια, Καππαδοκία, Λυκία, Ανατολία, Πόντο κ.α.) εγκαθίστανται εδώ μεταφέροντας τον υψηλό πολιτισμό τους, τις γνώσεις τους και τις καινοτομικές τους ιδέες. Μια νέα σελίδα ξεκινάει για την ανάπτυξη του Κηρέα και της Βόρειας Εύβοιας.
Την ίδια περίπου εποχή ένα νέο κεφάλαιο εντίθεται καθοριστικά στις ιστορικές εξελίξεις του Κηρέα. Είναι αυτό της μεθοδικής εκμετάλλευσης του λευκόλιθου, ο οποίος εν αφθονία ευρισκόμενος στο υπέδαφος της περιοχής συμπληρώνει με τον καλλίτερο τρόπο τον πλούτο των φυσικών δώρων, που διαχρονικά χαρακτηρίζει την Βόρεια Εύβοια. Ο πρόλογος αυτού του κεφαλαίου είχε καταγραφεί από τα μέσα του 19ου αιώνα όταν οι τσιφλικάδες του Προκοπίου Νόελ και Μύλλερ είχαν διαγνώσει τις προοπτικές από την εκμετάλλευση του πολύτιμου ορυκτού.
Το 1911 ιδρύεται στο Μαντούδι η πρώτη καθετοποιημένη μονάδα φρίξης και πυρότουβλων, αλλιώς Ροταντίφ, στο οποίο γίνεται το ψήσιμο του Λευκόλιθου, από την εταιρία Α.Ε. επιχειρήσεων των Νέγρη και του Γερμανού Γρώμαν. Το 1933 δημιουργείται το πρώτο επίσημο εργατικό σωματείο με την επωνυμία «Σύλλογος Εργατών και Τεχνιτών Μεταλλωρύχων Μαντουδίου».
Μετά την μαύρη δεκαετία της Ιταλογερμανικής Κατοχής και του Εμφυλίου για την περιοχή του Κηρέα αρχίζει μια περίοδος έντονης οικονομικής ανάπτυξης. Την Ανώνυμη Εταιρία Επιχειρήσεων έχει αναλάβει ο Σκαλιστήρης μαζί με την εταιρεία Παπαστρατή. Η κορύφωσης της άνθισης παρατηρείται στις αρχές του 1970 όταν ο αριθμός των εργαζομένων στην εξόρυξη λευκολίθου ξεπερνά τους 6.000.
Μετά το τέλος της θλιβερής επταετίας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα, το 1974, ξεσπούν έντονες κοινωνικές κινητοποιήσεις στην περιοχή του Κηρέα, από τις πιο δυναμικές, που καταγράφτηκαν ποτέ στην ελληνική ιστορία των μαζικών κιντητοποιήσεων.
Η πρώτη (1975) αφορά την εξέγερση των κατοίκων του Προκοπίου ενάντια στον τσιφλικά Νόελ Μπαίκερ και τη διεκδίκηση της περιουσίας του. Οι αγώνες των Προκοπιανών κράτησαν περισσότερο από μία δεκαετία.
Η δεύτερη (1976) αφορά τις περίφημες κινητοποιήσεις των εργαζομένων στα ορυχεία του Σκαλιστήρη. Εξελίχθηκε σε δύο χρονικές φάσεις, κράτησε πάνω από μία δεκαετία και απασχόλησε πολύ την ελληνική Κοινή Γνώμη. Ενώ όμως οι εργατικοί αγώνες είχαν επιτυχία, οι διεθνείς οικονομικές εξελίξεις και η υποβάθμιση του λευκολίθου στις παγκόσμιες αγορές, οδήγησαν στο κλείσιμο των ορυχείων και φυσικά στην οικονομική κρίση την περιοχή του Κηρέα. Χιλιάδες άνθρωποι οδηγήθηκαν στην ανεργία και τον έντονο προβληματισμό, αφού έπρεπε ομαδικά να αλλάξουν πορεία στη ζωή τους.
Σήμερα σταδιακά αρχίζει να εξομαλύνεται η κατάσταση και η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής αρχίζει να προσανατολίζεται σε μάλλον πιο σίγουρες και οπωσδήποτε φιλικότερες προς το περιβάλλον λύσεις. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η αξιοποίηση και προβολή των ανυπέρβλητων φυσικών θησαυρών της περιοχής, που οπωσδήποτε αποτελούν κίνητρο για μεγάλη τουριστική ανάπτυξη.
